ডাকৰ বচন

অসমৰ প্ৰচলিত ডাকৰ বচন অসমীয়া জনজীৱনৰ লগত সংলগ্ন মৌখিক সাহিত্যৰ এলানি উল্লেখযোগ্য প্ৰৱচন বা নীতিবাক্য। সাধাৰণ মানুহেও বুজি পোৱাকৈ বৰ্ণোৱা এই যোজনাবোৰে অসমীয়া জনজীৱনৰ লগত খাপ খোৱাকৈ বিভিন্ন বিষয়ত গভীৰ উপদেশ প্ৰদান কৰে। অসমীয়া মানুহে, বিশেষকৈ অতীতত এই বহুচৰ্চিত বাস্তৱিক উপদেশৰ ভাণ্ডাৰৰ ৰচোঁতাৰ ওপৰত দাৰ্শনিক ব্যক্তিত্ব আৰোপ কৰি তেওঁক ডাকপুৰুষ বোলে। অসমীয়া সাহিত্যত ডাক পুৰুষৰ নামত চলিত বা জড়িত ‘ডাকৰ বচন’ৰূপে প্ৰসিদ্ধ প্ৰৱচনসমূহক আটাইতকৈ প্ৰাচীন মৌখিক সাহিত্যৰূপে আখ্যা দিয়া হয়। বৰ্তমান যুগ, ভাষা আৰু জীৱন প্ৰসংগ সলনি হোৱাৰ বাবে অনেক ডাকৰ বচনৰ প্ৰয়োগ কমি গৈছে যদিও কিছুসংখ্যক ডাকৰ বচন এতিয়াও প্ৰচলিত আৰু জনপ্ৰিয়।

বিভিন্ন বিষয়ৰ

1. যদি বৰিসে জল ধাৰে।
   কি কৰিব তাক গণিতি কাৰে॥
2. তথাপিতো তিথি বাৰক চাই।
   ডাকে বোলে কিচো বোলা জাই॥
3. আসাঢ়ৰ নৱমি শুক্ল পক্ষত।
   যদি বৰিষে ভূমি তলত॥
4. হাল ফাল বেচি চিন্তিয়ো দেৱ।
   ৰাজ গৃহত কৰিয়ো সেৱ॥
5. যদি বৰষে জলৰ কণা।
   ৰঙ্গ কৰি নাচে কৃষক জনা॥
6. বোলন্ত ডাকে ঢিল মাটি পাই।
   কান্ধে নাঙ্গাল ধৰিয়া যাই॥
7. মেঘক দেখি হালক বাই।
   জানা শস্যৰ লাভক পাই॥
8. এহাত এমুঠন কলৰ পোত।
   তেহে চাবা কলৰ গোট॥
9. ডাকে বোলে কেনে ধৰণি চহ।
   কঠীয়া নাঙ্গল নষ্ট নকৰহ॥
10. পৌষ মাসে যদি মেঘ গৰ্জন।
    মাঘ মাহতে মেঘ সোসন॥
11. চৈত্ৰত কেন্দু ফল নিৰন্তৰ।
    বৈসাগ মাহত পৰে পাথৰ॥
12. ৰিনি ৰিনি জল পৰে জৈষ্ঠত।
    চাৰি মাহ বৃষ্টি হোৱে লোকত॥
13. চৈত্ৰৰ চতুৰ্দ্দশি যদি সমতুল।
    ডাকে বোলে বৰ্ষা হোৱে বহুল॥
14. তিথি বৃদ্ধিয়ে শষ্যক নাশে।
    ঋক্ষ বৃদ্ধিয়ে তিল বিনাশে॥
15. শ্ৰাৱণ মাসত ৰোহিনি পক্ষত।
    যদি নবৰষে দেৱ।
    হাল ফাল বেচি কৰ সব লোক।
    দেৱি মহাদেৱ সেৱ॥
16. বাৰিষা কালত বেঙ্গৰ ৰাৱ।
    হাল গৰু লৈ পথাৰক যাৱ॥
17. মাঘত ৰ’দ বহাগত শীত।
    চাৰি মাহে অল্প বৃষ্টি ভূমিত॥
18. তিনিশ ষাঠী জোপা ৰুবা কল
    মাহেকে পষেকে চিকুনাবা তল।
    পাত-পচলা লাভত খাবা
    লঙ্কাৰ বনিজ ঘৰতে পাবা॥
19. পূবে ভঁ‌ৰাল, পশ্চিমে গঁ‌ৰাল
    উত্তৰে চৰু, দক্ষিণে গৰু।
20. পূবে গাজিলে জানিবা খৰ
    পশ্চিমে গাজিলে মাৰিবা লৰ।
    উত্তৰে গাজিলে লুৰিবা খৰি
    দক্ষিণে গাজিলে বিচাৰিবা জৰী॥

ৰন্ধন প্ৰকৰণ সম্বন্ধীয়

1. চিত জেৰোৱা চলি কাতি।
   বতা হেঙ্গেৰা খাগৰা মুঠি॥
   স্বাস দীৰ্ঘ কৰি দিবা ফু।
   তেহে দেখিবা জুইৰ মু॥
2. সোকোতাৰ পাত বেসুয়াৰৰ ঝোল।
   তৈলৰ ওপৰে দিয়া তোল॥
3. পোৰোলা শাক ৰোহিত মাছ।
   ডাকে বোলে সেই ব্যঞ্জন সাচ॥
4. মাগুৰ মাছক কচি কুটিয়া।
   হালধি মৰিচ হিঙ্গক দিয়া॥
   তৈল লোণ দি কৰিবা পাক।
   এই ব্যঞ্জন সাৰ বোলে ডাক॥
5. কাৱৈ মাছক কচি কুটিয়া।
   হালধি মৰিচ হিঙ্গক দিয়া॥
   ওলোট পালট কৰিবা পিঠি।
   খাই পাইবা তেবে দৄষ্টি॥
   ( উলট পালট কৰিয়া পিঠ,
   খায়া পাবা ভোজন মিষ্ঠ)
6. চেঙ্গা চেঙ্গলী জামিৰৰ ৰসে।
   কাহুদি দিয়া জেবে পৰিসে॥
   মুখৰ অৰুচি দূৰক যায়।
   আচোক নৰ দেবো মোহ পাই॥
7. ইলিহ মাছক কচি কুটিয়া।
   ত্ৰিকুট দিয়া তৈল ভাজিয়া॥
   এই বেঞ্জন যি জনে খাই।
   আম্ৰৰ সদৄশ মুখ গন্ধাই॥
8. কচ বচ চিতলৰ আদ খান।
   নেমু লোণ দি বুঝি পৰিমাণ॥
   আকে খাই পাই সন্তোষ প্ৰচুৰ।
   আন ব্যঞ্জনক কৰিব দূৰ॥
9. চাউল দিবা যেতেক তেতেক।
   পানী দিবা তিনি তেতেক॥
   পাগ আহিলে দিবা কাঠি।
   তেবে কৰিবা জুই ভাঠি॥
   জেবে নিসিজে চাউল।
   তেবে বুলিবা ডাকক বাউল॥
10. পকা তেতেলী বুঢ়া বৰালী।
    বিস্তৰ কৰি দিবাহা জালি॥
    বাঢ়ি দিবা টেঙাৰ ঝোল।
    খাবৰ বেলা মুণ্ড নোতোল॥
11. বেল পত্ৰ ঘিলা গমাৰি পাতলা,
    গমিয়ৰি মূল পাই।
    কোৱাথ কৰিয়া সলিল ভূঞ্জিয়া,
    কফ বাত কৰ ঠাই।
12. অষ্টাদশ মূল চপাই আনি,
    যথাৱতে লৈব কোৱাথ পানী।
    আক খাইলে যেবে নুগুচে জ্বৰ।
    ডাকে বোলে তেবে আমি পামৰ।
13. মাংসত মাং ঘৃতে বাঢ়ে বল।
    দুগ্ধে চন্দ্ৰ বাঢ়ে শাকে বাঢ়ে মল।
14. কাক হেনো টেটোন ভাণ্ডিলে কুলা।
    মাংস নষ্ট গৈল ৰান্ধিলে মূলা।
15. কেশৰী নষ্ট গৈল তেপসী পুসি।
    মানুহ নষ্ট গৈল অন্যো অন্যে হাসি।
16. প্ৰত্যেক দ্ৰব্যৰ লৈয়া প্ৰমাণ।
    কৰা আচৰণ পাইয়া সন্মান।
    এই সৱ কথা হোৱয় যুক্ত।
    জানিবা ডাকেও পাইব মুক্ত॥

প্ৰসুতি প্ৰকৰণ

1. উপজিয়া ডাক বোলে বাক।
   পোৱাতীক ৰাখি চাবা সুতক।
   ধুৱাই পখলাই ঔ কোলে লৈবা তেবে
   ভালে ভালে ফুল পৰিল যেবে।
2. জয়ধ্বনি কৰি নাড়ী কাটিবা।
   দৃঢ় আঁটি কৰি গাণ্ঠি বান্ধিবা।
3. গোবৰ শুঠি সঠিনি কাঠ।
   সেকিলে যে নাড়ী নহ’ব দাঠ।
4. লোণ জালুকেৰে খুৱাবা জ্বাল।
   তেৱে স্তনত ৰস হুইবেক ভাল।
5. ক’লা তুলসী বেলৰ পাত।
   সুথায়ে সহিতে বটি পটাত।
   তপত কৰিয়া জননী খাই।
   তেবেসে নাড়ী দৃঢ়ক পাই।
6. যেবে সুতিকাৰ ৰাখিব জীৱ।
   যতন কৰিয়া ঔষধ দিব।
7. বাসি পুষ্প ঝিণ্টিমূল ক্ষুদ্ৰ বাৰ্ত্তকি।
   বতিয়ে খুৱাইবে নাথাকে বাকী
8. অপৰাজিত দুৰতি ইয়াৰ মূল।
   জানি শুনি দিয়া দশৰ মূল।
9. আহিতে শিশুক নেদেখিব।
   বুকুৰ ভিতৰে শুৱাই ৰাখিব।
10. পূৱলৈ শিৰে শিশুক শুৱাই।
    পুৱাতীক ৰাখিবা অগ্নি জ্বলাই।
11. দিনত শিশুক নচাৰিব জনে।
    ৰাখিব নিশাত মাত্ৰ যতনে।
12. ইষ্টজনে জাগি ৰাখিব।
    মাজে মাজে জাগি দেখিব।
13. উৎপত্তি কালত কুশল জানি।
    সূতিকা নিকটে নথৈবা পানী।
14. সূতিকাৰ কাষে থাপিব অস্ত্ৰ।
    সাৱধানে গাৱত ৰাখিব বস্ত্ৰ।
15. ঘৰৰ বাজে চাৰি চুকত।
    বচ সিজু বগৰী ৰুব সতত।
16. পঞ্চ দিৱসে বাজ মঙ্গল কৰি।
    সূৰ্য্যক দেখাইব নয়ন ভৰি।

ধৰ্ম্ম প্ৰকৰণ

1. ব্ৰাহ্মণৰ পিতৃ দেৱ অৰ্চ্চন।
   ক্ষেত্ৰিয় সবৰ প্ৰজা পালন।
   শূদ্ৰৰ স্বধৰ্ম্ম নীতি সেৱন।
   বৈশ্যৰ বাণিজ্য ধন আৰ্জন।
2. যেবেসে ধৰ্ম্মক কৰিব জানি।
   পুখুৰী খান্দিয়া ৰাখিব পানী।
   বৃক্ষ ৰুপণত অধিক ধৰ্ম্ম।
   মঠ মণ্ডপৰ গুৰুতৰ কৰ্ম্ম।
3. যেই দিবে তাকে পাই।
   পৰলোকে বসিয়া খাই।
4. অনিত্য দেহত নাহিকে আশ।
   ধনজন বস্ত্ৰে কিক বিশ্বাস।
5. যিজনে দিৱয় অন্নৰ সাৰি।
   সিজন নাযাই যমৰ নগৰী।
6. অন্ন জল জানা অধিক দান।
   তাত কৰি শ্ৰেষ্ঠ নাহিকে আন।
7. ভাল দ্ৰব্যক যেখানে পাইব।
   দেৱতা দ্বিজক তেখনে দিব।
8. কালিৰ ভাগক ৰাখে যিজনে।
   প্ৰশংসে তাহাক ৰবি নন্দনে।
9. সোণাৰ তুল্য কন্যাৰ দান।
   ডাকে বোলে তাৰ স্বৰ্গেসে স্থান।
10. দধি দুগ্ধ দেই অন্ন বিপুল।
    ঔষধ দানত নাহিকে তুল।
    ডাকে বোলে জানা সেহিসে সাৰ।
    আপুনি মৰিলে কি কৰে আৰ।
11. ব্ৰহ্মা হৰ আদি যতেক দেৱ।
    সকলে কৰে গঙ্গাক সেৱ।
    গয়া প্ৰয়াগ বাৰাণসী যাই।
    গঙ্গাৰ স্নানত সৱাকে পাই।
12. ৰূপ সোণা হীৰাৰ মূল্য।
    গঙ্গাৰ জলত নুহিকে তুল্য।
13. যিজনে যত পাপ আচৰে।
    পৰ ধন পৰ নাৰীক হৰে।
    যদি গয়া গঙ্গা স্নান কৰে।
    সকলে পাতক তেখনে হৰে।
14. প্ৰথমে ঘৰে উপবাস কৰি।
    তীৰ্থ যাত্ৰা কৰি যাইবেক লড়ি।
    গঙ্গাৰ জলত ছাড়িলে প্ৰাণ।
    হোৱন্ত মুকুতি স্বৰ্গ প্ৰধান।
15. বুঝিয়া সুজিয়া বান্ধিবা আৰি।
    তেবেসে শত্ৰুক জিনিতে পাৰি।
16. সাক্ষী মুখে কথা কৰাই বাজ।
    যদি ধৰ্ম্ম কৰি সোধন্ত ৰাজ।
    দৃঢ় কৰি থৈব সাক্ষী সকল।
    সাধিব ন্যায়ত তেবেসে কুশল।
17. যেবে ভাল ৰূপে সাক্ষী কহিব।
    তেবেসে সভাত ন্যায়ে জিনিব।
    ডাকে বোলে আগে নিয়াই সাজ।
    ন্যায় হাৰিলে অধিক লাজ।

পৰিত্যাগ কথনং

1. তিনি নাৰী যাৰ একেটি স্বামী।
   তাক পৰিহৰা বোলোহো আমি।
2. পৰিহৰ সততে পৰ অন্ন আশ।
   পৰিহৰ শূন্য নগৰে নিবাস।
3. পৰিহৰ শুকটী মৎস্যৰ ঝোল।
   পৰিহৰ অসতী জনৰ কোল।
4. পৰিহৰ যতনে নিদাৰুণী মাৱ।
   পৰিহৰ মন্দিৰে যদি ফটা পাৱ।
5. পৰিহৰ মন্দিৰ সম্মুখে বাট।
   পৰিহৰ যুৱতী যি কৰে হাট।
6. পৰিহৰ গুৱা কৰে বুনবুন।
   পৰিহৰ নৃপতি যদি নাই গুণ।
7. পৰিহৰ অতি ধনী বান্ধৱৰ মুখ।
   পৰিহৰ ব্যঞ্জন বাসিৰ সুখ।
8. পৰিহৰ কিৰিষি যদি নদী পাৰে।
   পৰিহৰ পৰনাৰী ৰতি থাকে যাৰে।
9. পৰিহৰ দূতৰ গ্ৰামত বাস।
   পৰিহৰ ছাতি বিনা চলে যি বাট।
10. পৰিহৰ পুখুৰীৰ পিছলা ঘাট।
    পৰিহৰ কৃষি মধ্যে হ’ল যদি বাট।
11. পৰিহৰ বৃদ্ধ বয়সতে কাম।
    পৰিহৰ আৰ্জন বিহীনে দান।
12. পৰিহৰ দম্ভ মেষৰ মালা।
    পৰিহৰ গ্ৰীষ্মত মেষৰ শালা।
13. পৰিহৰ অন্য দেৱতাৰ আশ।
    ধৰ হৰিৰ পাৱে কৰি বিশ্বাস।
14. কানীয়াই ক’লে কানি নাখাবা সমূলি।
    বেশ্যা স্ত্ৰীয়ে জ্ঞান দিয়ে শান্তি হোৱা বুলি।
15. চোৰে চোৰ কৰিবলৈ নিচোৰক বাধে।
    পশু পক্ষী মৰা পাপ বুলি ক’লে ব্যাধে।

বৃষ লক্ষণং

1. গৰু কিনিবা চিকণ জালি।
   দুই চাৰি ছয় দন্তীয়া ভালি।
2. হৰিণৰ মান জিহ্বা কাণ।
   হেন বলধ বিচাৰি আন।
3. বলধ কিনিবা বল বুজিয়া।
   বাচিয়া সুণ্টিয়া ধোবা তেলীয়া।
4. ছয়ে চোটা চাৰিয়ে মোটা।
   বিচাৰি কিনিবা বলদ গোট।
5. ছয় দন্তক ভাগ্যেসে পায়।
   সাত দন্তীক দেখি পলাই।
6. গাঁৱৰ বলদ নিকটৰ ভূঁই।
   ইহাক নেৰিবা জানন্তা হুই।
7. যুঁজাৰু বিচাৰি কিনিবা গাই।
   সৰু মুৱা পাচ ডাঙ্গৰ চাই।
8. বৰালি বকুৱা পানৈ খুৰ।
   ৰাঁওমুৱা হলে তেজিব দূৰ।
9. বিছা সজীয়া কলিয়া চুটা।
   কিনিব বিচাৰো বলদ গোটা।
10. যাৰ নাই ধাৰ ঋণ।
    সি গৃহস্থে বুঢ়া গৰু কিন।
11. বলদক ভাই নেদিবা দুখ।
    তাহাতে আছে ভাৰতৰ সুখ।
12. যেবেসে কৃষিক কৰিবা নাশ।
    তেবে নকৰিবা শাওণত চাষ।
13. আহাৰ শাওণত নকৰে ধান।
    তাহাৰ কৃষিত কিমত মন।
14. যদি স্বামীজন দিঠকৰ হয়।
    তেবেসে কৃষিৰ ফল সিজয়।
15. গৰু কিন যদি চিত পাখৰ।
    তাক মেলিবা একে আখাৰ।
16. টকা নেজা ঠুটৰী চুটি।
    সেইটো জানিবা গৰীয়া গুটি।
17. গৰখীয়ায়ো পীয়ে পানী।
    গোম চকৰীয়াক ঘৰলৈ নানি।
18. তাল জুৰিয়া বহে হাল।
    ভাতে নাতে সৰ্ব্বকাল।
19. গৰু কিনিবা নিঘূণ বগা।
    বোলন্ত ডাকে মই হওঁ লগা।
20. গৰু কিনিবা দীঘল নেজা।
    মৈত উঠিলে নহয় কুঁজা।

পুৰুষ লক্ষণং

1. খৰ্ব্ব খৰ্ব্ব মাথাৰ কেশ।
   লক্ষণ বোলে বিশেষ।
2. গম্ভীৰ গতি গম্ভীৰ মাত।
   উন্নত আঙুলি দীঘল হাত।
3. হিয়াৰ মাজত যাহাৰ খাল।
   সিটো পুৰুষৰ লক্ষণ ভাল।
4. গলত ৰেখা কুকুহা কাণ।
   তাহাৰ জানিবা দেৱ লক্ষণ।
5. পাৱৰ গমন পাৱেসে দেখে।
   তাৰ খ্যাতি দশোদিশে।
6. পঞ্চ ৰেখা থাকে উদৰে যাৰ।
   লক্ষণ জানিবা সাৰতো সাৰ।
7. অলপ ভোজন নিদ্ৰা ক্ষীণ।
   সিটো পুৰুষৰ সুখৰ চিন।
8. বসিয়া থাকয় নানান মনে।
   সিটো পুৰুষক বান্ধিব ঋণে।
9. চক্ষু ধেল গজ কম্পাল।
   সুখে যায় সৰ্ব্বতিকাল।
10. ডাকে বোলে শুন নৰ।
    থিয় চক্ষু দোষৰ ঘৰ।
11. পিঙ্গটা বৰ্ণ পাতল ওঁঠ।
    কোনে সহিব মাতৰ গোট।
    স্নান কৰি আসি থিয়ে বহি পৰে।
    ভাত নাপালে ঘৰিণীক মাৰে।
    হুতাস পাৰি ভোজন ধৰে।
12. গো গ্ৰাস ভোজন বেলা।
    দৰিদ্ৰৰ চিন ডাকে কহিলা।
13. গম্ভীৰ গতি গভীৰ মাত
    দীঘল বাহু আঙুলি উন্নত
    হিয়াৰ মাজত যাহাৰ খাল
    সিটো পুৰুষৰ লক্ষণ ভাল
    গলত ৰেখা কুকুহা কাণ
    তাহাৰ জানিবা দেৱ লক্ষণ
14. অলপ ভোজন নিদ্ৰা ক্ষীণ
    সেটো পুৰুষৰ সুখৰ চিন
    বসিয়া থাকয় নানান মনে
    সিটো পুৰুষক নেৰিবা ধনে

কৃষি লক্ষণং

1. যেবে জৈষ্ঠ গৈল বিনা নাঙ্গলে,
   কৃষি কৰিবা কাহাৰ বলে।
2. অমা পূৰ্ণিমাত বায় হাল,
   তাৰ দুখ সৰ্ব্বতি কাল।
3. আগে কল পিছে বাঁহ।
   সেই গিৰীৰ কিমান সাহ।
4. আমে বান কঠালে ধান।
5. টিক্ বলধা ওলাই মটি
   মাক ভালে জীয়েক জাতি।
6. ভুঁই ল’বা কোণা।
   গৰু কিনিবা মেনা।
7. বেটী কিনিবা মেচী।
   বোজা দিবা হেঁচি।
8. হালোৱা ল’বা ভাৰমুৱা।
   দোভাগ নিশাত বিচাৰে গুৱা।
9. শত ভাঙ্গি কৰ পঞ্চাশ।
   দয়ে বামে কৰিবা চাষ।
10. ছাঁ আহি ছাঁ যাবি।
    তেবে আহি ভাত খাবি।
11. তেও যদি নহয় শালি।
    তেবেসে পাৰিবা ডাকক গালি।
12. কি কৰিব চাই পুৰণা।
    যদিহে থাকে বেতৰ কেণা।
13. ৰ’দে বৰষুণে সমে যাই।
    তেবেসে কৃষি লাভক পাই।
14. মাঘী সপ্তমীতে বৰিষে দেৱ।
    ৰেয়া এৰি কৰা নাঙ্গল সেৱ।
15. এক মন কৰি ধৰিবা ডাটি।
    তেবেসে নাই কৃষিৰ ঘাটি।
16. ৰবি সুত ভূমিৰ নন্দনে।
    মাঘৰ আঁউসী তৃতীয়া দিনে।
17. ইহাতে উত্তৰা যেবে পাই।
    অৱশ্যে জানিবা আহু হেৰাই।
18. ফল্গুণৰ শেষে চৈত্ৰ প্ৰৱৰ্ত্তে, যেই যিহৰে বাৰ।
    আহু শীতলী শনিৰে পাতলী, ধুৰি আন্ধাৰ।
19. সোমে বহু জল, কৃষিৰ বিফল,
    ডাকৰ বচন সাৰ।
    যদি বৰ্ষে বুধ, বিৰচতি শুক্ৰবাৰ,
    মেদিনী নসহে শস্যৰ ভাৰ।
20. মাহ সৰিয়হ কপাহ বাঁহ।
    চাৰিকো খালে নাহিকে আশ।
21. গাঁড়ে নজানে আথান থান।
    সাধিয়ে নজানে গৃহস্থৰ মান।
22. বিৰতীয়ে নজানে মগনীয়া।
    যমে নজানে একেটীয়া।
23. পূবে ৰেণু পশ্চিমে ছায়া।
    সেহিসে শস্য অমৰ কায়া।
24. বড় ঘৰ বড় বাৰী নকৰ।
    এখানি নিজাপি দুখানি কৰ।
25. যতেক ৰুৱা ততেক লবা।
    তাৰে তিনিজোখা মাৰলি দিবা।
26. পূবা পশ্চিমাকৈ সাজিবা ঘৰ।
    অকাল মৃত্যুক নাহিকে দৰ।
27. ধ্বজৰ উত্তৰ গজৰ পূৰ্ব।
    বৃষৰ দক্ষিণ অতি বড় শুভ।
28. সিংহৰ পশ্চিম পাই যেবে।
    ধনজন সুখ মিলাইবে তেবে।
29. পূবে লৈবা গজা ক্ৰান্তে।
    দক্ষিণে লৈবা কথা মাতে।
30. পশ্চিমে লৈবা যিমান পাই।
    উত্তৰ লৈবা ঢোল কোবাই।
31. পশ্চিমে বাঁহ, পূবে বেঁত।
    উত্তৰ তামোল দক্ষিণে খেত।
32. পূবে ভাণ্ডাৰ পশ্চিমে গোহাল।
    ডাকে বোলে তাৰ সকলো চহল।
33. তিনিহাত তিনিমিঠি কোৰৰ নাল।
    অঠাৰ মুঠিয়া টোকোন ডাল।
34. কাঁচি খন্তিৰ দুটা মুঠি।
    এহি বুলি ডাক গৈলন্ত উঠি।
35. কামত শুদ্ধ নাপিতৰ হাত।
    উদ্ধাৰত শুদ্ধ জ্ঞাতিৰ ভাত।
36. ঘাটত শুদ্ধ কৈৱৰ্ত্তৰ নাৱ।
    শয্যাত শুদ্ধ তিৰীৰ পাৱ।
37. মাজত গ্ৰাসে যি ভাত খাই।
    বেৰ সৰকাই জাবৰ পেলাই
    আন্ধাৰত যিটো চুৱা বোতলে।
    অবিলম্বে তাক আপদে ছলে।
38. আগফালে তেতেলী পিছফালে ঔ।
    সেই ঘৰ গিৰিৰ মৰণ হ’লনে নৌ।

দ্ৰব্য গুণ কথনং

1. ত্ৰিফলা দিয়া নিমৰ ছাল।
   ছাগ দুগ্ধৰে বাটিবা ভাল।
   নিশাভাগে তাক নিয়ৰে থৈব।
   প্ৰভাত সময়ে মাথাত লৈব।
   হাতে ঘসি ঘসি মাথাত দিব।
   শুকালে পাছে স্নান কৰিব।
   যি জনে কৰিব এহি প্ৰকাৰ।
   ক্ৰোশেকৰ পথলৈ দৃষ্টি তাহাৰ।
2. ৰাত্ৰি শেষে যিটো পিৱয় পানী।
   তাৰ চিৰকাল জীৱন জানি।
3. হৰীতকী লোণ জনি।
   তাক খায়া পিৱয় পানী।
   ডেৰ পৰ গলে খাব ভাত।
   বল শোভা পাব গাত।
4. ইষ্ট দেৱতাক কৰি পূজন।
   ক্ষুধা তৃষ্ণা বুঝি ভুঞ্জিব অন্ন।
   মৰণক যদি আছে তৰাস।
   অহিত বস্তু কদাপি ন খাস।
5. ভীমৰাজ ঝিণ্টি কেহেৰাজৰ।
   সকলো পত্ৰক গুণ্ডি কৰ।
   দিনে দিনে সুঠি দিয়া খায়।
   পুষ্ট ভৈল গাৱ বাঢ়িয়া যায়।
6. হাতি পীপলি লোণ বাবৰি।
   মৰিচ হৰীতকী সমভাগ কৰি।
   মধু সহিতে কৰ অঞ্জন।
   তেবে দৃষ্টি যায় যোজন।
7. সুঁথি গুলঞ্চি ভেকুৰি মূল।
   তিনিকো বাটি কৰি সমতুল।
   পিপলি দিয়া খায় বিহানে।
   ন থাকয় তাত ৰোগ মানে।
8. ধনিয়া পোৰোলালতি তেজপাত।
   সমভাগ কৰি বটি পটাত।
   কোৱাথ কৰি খাব পানী।
   বাত পীত কফ হৰিব টানি।
9. বিৰিঙ শাক গুণ্ডি কৰিয়া।
   বসন খণ্ডেৰে তাক বান্ধিয়া।
   দন্তৰ গুৰিত ধৰিব ঝান্তি।
   দন্তো নসৰে পোকো মৰন্তি।
10. গুড় গুলঞ্চ ভুঞ্জিব সমভাগে।
    খণ্ড জলপান কৰিতে লাগে।
    এইৰূপে অজীৰ্ণ কৰিব নাশ।
    উদৰত নকৰে ৰোগ নিবাস।
11. সুথ পীপলি লগে খায়।
    সকলো অজীৰ্ণ কৰিব ঠায়।
12. উদফাই চিত সবদ যেবে।
    কটু তৈল পান কৰয় তেবে।
13. ভাত খাই তিনি শিলিখা।
    তাক কি কৰিব ৰোগ পিলিকা।
14. চকুত অঞ্জন, দাঁতত লোণ।
    উদৰ ভৰিয়া তিনি কোণ।
    একেবাৰে পেটত নি দিবা ভৰা।
    আছোক ভাল পোৱা গাৱে মৰা।
15. ভৰিত পানী নাভিত তেল।
    বোলন্ত ডাকে সিদ্ধৰ মেল।
16. তৰুণ জ্বৰত না খায় দৈ।
    এৱা ভাঙ্গিলে নাখায় বহেৰা চৈ।
17. জালুক পীপলি আদা খায়।
    ডাকে বোলে তাৰ কাঁহ পলায়।

ৰাজনীতি প্ৰকৰণ

1. ডাকে বোলে বঢ়া টুটা নমাতি।
   লগত ফুৰিব দিন ৰাতি।
   তেবেসে ৰাজাৰ দয়াক পাই।
   ধন-জন সুখ সবে মিলাই।
2. যৈত ৰাজা থাকি প্ৰজাক পালে।
   তহিতে বসতি কৰিবা ভালে।
   ৰাজাৰ সেৱাত সৱাকে পাই।
   দুগ্ধত যেন গুড় মিশলাই।
3. এক মন কৰি সেৱিবা ৰাজ।
   তেবেসে সিজিব সমস্ত কাজ।
4. দেশ কাল ভাৱ বুঝিয়া মনে।
   সেবিবে ৰাজাক বহু যতনে।
   নীচ সঙ্গত নহৈব কথা।
   একো কালে তাৰ নাপাই বেথা।
5. অসতীৰ কথা লাগে খণ্ডিত।
   ধৰ্ম্মক কি জানে মুৰ্খ পণ্ডিত।
6. ফটা কঁথাত উৰহ হয়।
   বেশ্যা তিৰীত থাপিত থয়।
7. খাতিৰ নৃপতিৰ পাশ।
   বেহা কৰিব লোকৰ শাস।
8. বিহা কৰিব এক সুন্দৰী।
   স্মৰণ কৰিবা কেৱলে হৰি।
   তেবেসে মাণিক আন্ধাৰে জ্বলে।
   তেবেসে তৰু হালি জাই ফলে।
   তেবেসে সতী স্বামী সঙ্গে যায়।
   তেবেসে বিদ্যাধন ধৰ্ম্ম পায়।
9. বিষু যাই কয়ে কুঁজে।
   প্ৰজা মৰিব অনাযুঁজে।
10. নগৰ মাজত কুঁৱাকুঁই দেখি।
    নৰৰ মুণ্ড গণ্ডাগণ্ডে লেখি।
11. আকাশত ভাসে পানীৰ গছা।
    পৃথিৱী বুৰাই জানিবা সঞ্চা।
12. কটা নাকত কিহৰ ঢাকনী।
    যাচি নগলে কিহৰ ৰান্ধনী।
13. অশুদ্ধ হৈলে কিহৰ পাত্ৰ।
    তিনিকো জানিবা বৰ্ব্বৰ মাত্ৰ।
14. ৰাজাক চিনিবা দানত।
    ঘোঁৰাক চিনিবা কাণত।
    খুৰক চিনিবা শানত।
    তিৰীক চিনিবা স্নানত।
15. ভোজনৰ ৰস ভুঞ্জিয়ো ভোকে।
    বাণিজ্য ৰস বেহাই লোকে।
16. যাত্ৰাৰ ৰস আনে বয় ভাৰ।
    কথাৰ পৰশ ত্ৰিভুৱনে সাৰ।
17. ভোজনৰ পৰশ নাই যেবে পৰ্শে আৰে।
    নাওৰ পৰশ নাই লোকে নিয়ে ধাৰে।
18. নৰ গজ বিশ ছয়।
    বছৰ বত্ৰিশ ঘোঁৰা ৰয়।
    চৌব্বিশ বলধা ষোল্ল ছাগল।
    পঢ়ি শুনি বড়াই কেনে পাগল।
19. জন্ম লগ্ন যাত্ৰা জোৰা।
    বৰাহ মিহিৰে নপাৱে ওৰা।
20. পঢ়ে পঢ়াই ৰোৱে পাণ।
    এই তিনিয়ে নিচিন্তে আন।
21. কমাৰৰ কালি ধোবাৰ বাহী।
    নটে বোলে পাক দিয়াহি।
22. পোহাৰীৰ ষোল।
    কূটনীৰ বোল।
23. বাই নগলে কিহৰ লাঠি।
    আট নহলে কিহৰ গাণ্ঠি।
    ভাৰ্যা নহলে কিহৰ ঘৰ।
    স্নেহ নহলে কিহৰ সোদৰ।
24. বাই মৰা ভিনিহি।
    কঠীয়া মৰা কিৰিষি।
25. কোন সধু কোন চোৰ চিনা সব টান।
    বিত পালে সকলোৱে এৰিবেক মান।
26. কলিৰ লোকত নাথাকিব চিন।
    অন্তৰত এক, কাজে ভিন ভিন।
27. হেন জানি লোকে এৰি আন কাম।
    কলি দোষে মুক্ত হোৱা বোলা ৰাম ৰাম।

বৰ্ষা লক্ষণং

1. যেবে জলধৰে বৰিষে ধাৰে।
   তবে কি কৰিব গণিতি কৰি।
   তথাপিতো তিথি বাৰকো চাই।
   ডাকে বোলে কিছু বোলা নযাই।
2. আহাৰৰ নৱমী শুক্লা পক্ষত।
   যদি নবৰিষে ভূমিৰ তলত।
   হাল বুলাইবে চিন্তিয়ো দেৱ।
   ৰাজাৰ গৃহত কৰিয়ো সেৱ।
3. যদি বৰিষয় জলৰ কণা।
   ৰঙ্গ কৰি নাচে কৃষক জনা।
4. বোলন্ত ডাকে ঢিল মুঠি পাই।
   কান্ধত নাঙ্গল ধৰিয়ো যাই।
5. মেঘক দেখিয়া হালকো বাই।
   জানা শস্য তাৰ অধিক পাই।
6. ডাকে বোলে কেন ধৰণী চহ।
   কঠীয়া নাঙ্গল নষ্ট কৰহ।
7. মাঘ মাহত ৰোহিণী নক্ষত্ৰ, যদি নবৰিষে মেঘ।
   হাল তুলি বহি কৰ সবলোক দেৱ মহাদেৱক সেৱ।
8. বৰ্ষা কালত বেঙ্গৰ ৰাও।
   হাল গৰু লৈয়া পথাৰক যাওঁ।
9. মাঘত ৰৌদ্ৰ বৈশাগত শীত।
   চাৰি মাহ অল্পবৃষ্টি ভূমিত।
10. মাঘৰ শেষত বৰিষে পানী।
    তেবে অল্প বৃষ্টি আগলৈ জানি।
11. উদয়ে সিন্দূৰ পশ্চিমে কাল।
    তেবেসে হৈব বৰিষণ ভাল।
12. প্ৰকাশিয়া ৰবি উঠিয়া নাশে।
    ডাকে বোলে বৃষ্টি হৈব আকাশে।
13. ধনু মীন কন্যাত শনিৰ বাস।
    হাতী ঘোঁৰা গৰু মানুহ নাশ।
14. নৰয় নবীনো পুৰাতন নাশ।
    যুদ্ধত লোক যমপুৰে বাস।
15. আকাশত ভাসে পানীৰ গছা।
    পৃথিৱী বুড়াইব জানিবা সঞ্চা।
16. ভূমিক চহাইব ডাকে বোলয়।
    বীজপৰা শালি বহুত হয়।
17. মেঘ কাৰ্ক তুলা মকৰ।
    এই চাৰি ৰাশি গণিতা ভিতৰ।
18. ইহাতে যদি উত্তৰা পাই।
    গহীন বাৰিষা আহু হৰাই।
19. শিঙ্গ ভঙ্গা গৰু নুযুৰি হালে।
    ৰঙ্গা বৰণীয়াকো যুৰিয়ো হালে।
20. কলা বলদকো যতনে যুৰি।
    আঁজুৰিব জোৰা দুই ডামুৰি।
21. যদি হালে হোৱে লাঙ্গলে ভঙ্গ।
    বৎসৰত তাৰ নিমিলে ৰঙ্গ।
22. তাত যদি গোৱে যোন্ত চিৰে।
    মাৰে গৃহস্থক অতিশয় পীড়ে।

খেতি বৰ্ণন

1. গাওঁৰ বলদ ওচৰৰ ভুঁই,
   তাক নেছাৰে জানন্তা হুই।
2. শী’ত সৰিয়হ মী’ত মাহ,
   শৰনত নেকাটি বেত বাঁহ।
   (একাদশী,দ্বাদশী,ত্ৰয়োদশী,চতুৰ্দশীৰ শেষৰ আখৰ ‘শী’,পঞ্চমী,সপ্তমী,অষ্টমী,নবমীৰ শেষৰ আখৰ ‘মী’)।
3. গৰু কিনিবা নিঘুনি বগা,
   ডাকে বোলে মই হও লগা।
4. ছয়পো ছয় নাতি,
   তেহে কৰিবা কুহিঁয়াৰ খেতি।
5. এহাত এমুঠন কলৰ পোত।
   তেহে পাবা কলৰ গোট।
6. সু কৃষি নষ্ট হয় মাজে ললে বাট,
   সু তিৰী নষ্ট হয় নিতৌ বেহায় হাট।
7. ঘন ঘন কৈ দিবা আলি,
   পৰ্বতৰ টিংতো ৰুবা শালি;
   তেও যদি নহয় শালি,
   তেহে পাৰিবা ডাকক গালি।
8. ডাকে বোলে বাপু শুনা উপাই।
   বাণিজ্যৰ ফল কৃষিতে পাই।
9. যি নৰে সদা কৃষিক কৰে।
   বেপাৰৰ ফল পাইব ঘৰে।
10. সোণা ৰূপা কিবা কৰে।
    ভাত নাখালে ভোকতে মৰে।
11. হীৰা মাণিক থাকে অপাৰ।
    খুদ গাল নহলে মৰণে সাৰ।
12. ধনৰ মধ্যত ধান্যসে শোভন।
    ধান নহলে মৰা তেতিক্ষণ।
13. এতেকে কৃষিত কৰিব সাৰ।
    দুৰ্ভিক্ষত কৃষি কৰে বিস্তাৰ।
14. নাঙ্গল বলদত সবাৰে আশ।
    যাৰ নাই তাৰ সকলে নাশ।
15. জেঠ মাস গৈল বিনা নাঙ্গলে।
    তাহাৰ কিমতে কিৰিষি ফলে।
16. কিৰিষিত যদি কৰিবা মন।
    হাল গৰু ৰাখি কৰা যতন।
17. মাজে জল যদি যায় বহিয়া।
    খাই সুখে থাক ঘৰে বসিয়া।
18. ধান হলে ৰোৱা সবে সাফল।
    ধান নহলে সকলো বিফল।
19. বেৰিয়া ভূমিক লৱে সুবুদ্ধি।
    ঘন আলি দিবা সবাক সুধি।
20. শাওণৰ কঠীয়া নহয় ধান।
    আহিনৰ গোছ বিফল জান।
21. আহিন কাতিত ৰাখিবা পানীক।
    যেনেকৈ জৰাই ৰাখে ৰাণীক।
22. আলিৰ ওপৰে দিবাহা আলি।
    খেতি হল বুলি জানিবা ভালি।
23. কিৰিষি কৰিবা একান্ত মনে।
    নফলে কিৰিষি বিনা যতনে।
24. গোচৰৰ নিষ্ফল বৰুৱা নকৰে কাণ।
    খেতিৰ নিষ্ফল পথাৰত নহয় ধান।
    লৰৰ নিষ্ফল আগত আছে নৈ।
    তিৰীৰ নিষ্ফল পাটীত নাই পৈ।
25. আহু কৰা খোজত বুৰি।
    শালি ৰুবা বেগত জুৰি।
    আঁঠুৰ ওপৰে থাকে পানী।
    হাতগৰ্তে গোছ দিবা জানি।
26. কৃষি কৰিবা বেঢ়ি যতনে।
    সাম্ফল কৃষি জানিবা মনে।
    কৃষি কৰিবা ওচৰ ভাগে।
    ডাকে বোলে মোৰ মন লাগে।
27. ঘন সৰিয়হ পাতল মাহ।
    আৱৰণ দিবা কপাহ বাঁহ।
28. তিনিশ ষঠি জোপা ৰুবা কল।
    মাহেকে পষেকে চিকুণাবা তল।
    পাত পচলা লাভত খাবা।
    লঙ্কাৰ বণিজ ঘৰতে পাবা।
29. আঠীয়াত গোবৰ, মনোহৰত জাবৰ।
    পুৰাত সাঁই, মালভোগত ছাই।
30. সাতে পাতল পাঁচত ঘন।
    ছয়ত তামোল নদন বদন।
31. জালিকত গোবৰ পাণত মাটি।
    কলাপুলি ৰুবা তিনিবাৰ কাটি।
32. তিনি শাওণে পাণ।
    একে আহিনে ধান।
33. পূবে হাঁহ, পশ্চিমে বাঁহ।
    উত্তৰে গুৱা দক্ষিণে ধুৱা
34. হাতী ভালুকত বাগি।
    বৰাত কাতি, গঁড়ত উঠি।
35. কুকুৰত মাটি, সাপত লাঠি।
    মহত পৰ, বাঘত ঠৰ।
36. পহুৰ আঠ, বাঘৰ সাত।
    নোৱাৰ ধৰিব লহি খাপ।
37. যদি আহাৰ নিমিলে নমৰি জাতি।
    সূৰ্যলৈ চাই খাবি তিনি কামোৰ মাটি।
38. কথাৰ নাই টেনু।
    ফাকত লৈবা ধেনু।
39. মঙ্গলৰ আঁক বিযুগ্ম।
    ভক্তিৰ আঁক সূক্ষ্ম।
40. সততে ফুৰিবা হৰিক স্মৰি।
    তেবেসে যাইবা সংসাৰ তৰি।
41. তিনিহাত তিনিমুঠি কোৰৰ নাল,
    আঠ মুঠিয়া টোকন ডাল।
    কাঁচি খন্তিৰ নাল লৈবা দুই মুঠি,
    এহি বুলি ডাক গৈলন্ত উঠি।
42. একহাত একমুঠি কুঠাৰৰ নাল,
    লাগে চাৰি মুঠি দাৰ নাল।
    আঢ়ে ডেঢ়ে গজে মুঠি,
    তেহে যায় ঢেঁকী উঠি।

কোষ্ঠী প্ৰকৰণ

1. তুঙা তুঙি কৰে বিচাৰ।
   যোগাযোগি কৰি পৰিহাৰ।
2. সাতে আঠে খোৰা কুঁজা।
   নৱে আঠে ভূমি তনুজা।
3. চতুৰ্থে পঞ্চমে থাকে জা।
   তাহাৰ কোষ্ঠী বিফল বুঝা।
4. ইতিনি ভূবনে নাহিকে ৰাখ।
   শগুণে শৃগালে ভূঞ্জিব তাক।
5. এক পাপ গ্ৰহ থাকে লগ্নত।
   তাহাৰ শংকা হুতাশনত।
6. কূঁজাৰ ঘৰে ৰবিৰ বাস।
   অনেক ধন কৰাৱে নাশ।
7. সপ্তমে শুক্ৰে দেখুৱায় যেবে।
   ধনজন সুখ হোৱয় তেবে।
8. বুধে চান্দে এক সঙ্গ।
   তাহাৰ কোষ্ঠীত নাহিকে ভঙ্গ।
9. খোৰাই কূঁজাই দেখে যেবে।
   জলত পড়ি মৰিব তেবে।
10. যেবে ভূমি সুত থাকয় সাতে।
    জীয়ে সিটোজন নিজৰ ভাতে।
11. লগ্নে সুজা লগ্নে কূঁজা।
    তাতে থাকে ভানু তনুজা।
12. সপ্তমত যদি খোৰাক পায়।
    অষ্ট দিনে সিটো মৰিয়া যায়।
13. চাৰি সাগৰত গ্ৰহৰ মেলা।
    দোলা ছত্ৰে তাহাৰ মেলা।
    সৰ্ব্বকালে তাৰ শোভন বিধি।
    থাপৰ গোপৰ পাৰয় নিধি।
14. গঙ্গা সাগৰত মজিব মাথ।
    অৱশ্যে দেখিব জগন্নাথ।
15. শনিয়ে ৰবিয়ে যাহক দেখে।
    চোৰৰ লগত তাহাক লেখে।
16. লগ্নত চান্দে বেদ বখানে।
    নপঢ়ি নুশুনি সবাকে জানে।
17. লগ্ন সাতে থাকে পাপ।
    মাৰে জননী পীড়ে বাপ।
18. শনি মঙ্গল একে ঘৰে থাকে।
    দুখীয়া পুত্ৰ প্ৰসৱে মাকে।
19. ধনু মীন কন্যাত শনিৰ বাস।
    তাত বাপৰ থাকয় আশ।
20. মকৰত মঙ্গল লগ্ন সহিত।
    দোলা ছত্ৰ মিলায় বিত।
21. চন্দ্ৰ বৃহস্পতি একে ৰাশিত।
    লক্ষ্মী সৰস্বতী তাহাত থিত।
22. দশমত চান্দ তৃতীয়ত কুজ।
    ষষ্ঠত ৰাহু শত বৰ্ষ বুঝ।
23. গুৰুৱে যদি দেখে লগ্নক।
    তাহাৰ লক্ষ্মী মিলে আৱশ্যেক।
24. মেষত চন্দ্ৰ সাগৰত লগ্ন।
    অশেষ দোষক কৰে ভগ্ন।
25. মেষত ৰবি ভূমিনন্দন। বিদ্যা
    বুদ্ধি বাঢ়ে ৰতন।
26. চন্দ্ৰমা সহিত থাকে ৰবি।
    পণ্ডিতৰ মাঝত হোৱয় কবি।
27. বুধ সমে ৰবি থাকয় যথা।
    বুদ্ধিত নিপুণ জানন্তা কথা।
28. লগ্ন সমে থাকে মন্দ।
    ঘনে ঘনে লাগে দ্বন্দ্ব।
29. মঙ্গলে সহিতে থাকয় ৰবি।
    শাস্ত্ৰাৰ্থভূষণ নাইবা কবি।
30. লগ্নৰ লগত থাকয় গুৰু।
    ৰাজাৰ সভাত নহয় সৰু।

সাধাৰণ প্ৰকৰণ

1. হৰিণাৰ মাংসই বৈৰি।
2. মৰে লপায় তুৰুঙ্গা।
   মৰে পদূলি শুঙ্গা।
3. নাচে গায় ভাল নহয় মাত।
   ভাল শিপিনীৰ ছিগিল তাঁত।
4. ভাল ৰান্ধনীৰ কেঁচা খৰি।
   ককৰ্থনা খায় আহুকালত পৰি।
5. ছদকা লৰফৰ লাঙ্গি।
   ভাৰৰ লৰফৰ সাঙ্গী।
   বচনৰ লৰফৰ অৱা।
   কুলৰ লৰফৰ ছদকা।
   সমন্ধৰ লৰফৰ শালপতি ভাই।
   শপতৰ লৰফৰ ঘনে মূৰ খায়।
6. ওৰ শিলিখা কোবত ঘঁহি।
   ডাকৰ বচনে হল মহী।
7. খোৱাৰ ৰস ভূঞ্জয় ভোকে।
   বণিজৰ ৰস বেহায় লোকে।
   যাত্ৰাৰ ৰস আনে বয় ভাৰ।
   মাতৰ ৰস ভূবনতে সাৰ।
8. বেৰ নাইকিয়া বাৰী।
   শাহু নাইকিয়া বোৱাৰী।
   গৰখীয়া নাইকিয়া গৰু।
   ঢাকোন নাইকিয়া চৰু।
9. বছৰেকে ছমাহে মিতিৰৰ ঘৰে যাবা।
   পানী পিঠাগুড়ি চেনেহ পাবা।
10. এদিনৰ মিতিৰ দুদিনৰ মিতিৰ।
    তিনি দিন হলে দলনি ঢেঁকৰ।
11. যমে নজানে একেটি পো।
    কমাৰে নজানে দুখীয়াৰ লো।
12. কাপ মহী তুলাপাত।
    তিনি মিলি হয় আখৰৰ জাত।
13. মাছৰ চিকুণ মোৱা।
    টোপনিৰ চিকুণ পুৱা।
14. সৰুকৈ কাটিবা ঘনাই খাবা।
    তেহে তামোলৰ বিলাস পাবা।
15. ঘনে ঘনি, পৰেকত ছেপা।
    সদায় ৰাখিবা তিৰীত বেথা।
16. বাঢ়ৈৰ গোবৰ, সোণাৰীৰ সেতু সুৱগা।
    শিপিনীৰ সেপ, এই চাৰি বজ্ৰ লেপ।
17. বশ্যা তিৰী গোলাম চতুৰ।
    ঘৰ পৰ নাজানে বলীয়া কুকুৰ।
18. নেজ গোবৰা গো।
    শেঙুণ নকা পো।
19. বাৰী শুৱনি বাঁহে।
    ভোজন শুৱনি মাহে।
20. বসন্তৰ সুখ যুৱতী ভালি।
    শীতকালৰ সুখ তুলি নিহালী।
21. ধৰ্ম্ম কথা অল্পে মুৰ্খেও পণ্ডিত।
    সাধুজন নপৰে গণ্ডীত।
22. পুৰুষে নাৰীয়ে ধৰ্ম্ম আচৰয়।
    তেবেসে গৃহস্থী সুফল হয়।
23. কপট আচাৰ তেজিয়ো মন।
    কেৱলে ভজিয়ো হৰিচৰণ।

নীতি-কথা

1. পিতা পুত্ৰ যদি কন্দল বাজে,
   পুত্ৰক দণ্ডিব পণ্ডিত ৰাজে।
2. লৰৰ নিস্ফল যদি আগত আছে নৈ,
   তিৰীৰ নিস্ফল পাটিত নাই পৈ,
   খেতিৰ নিস্ফল পথাৰত নহয় ধান,
   গোছৰৰ নিস্ফল হাকিমে নকৰে কাণ।
3. তেবেসে মাণিক যদি এন্ধাৰত জলে,
   তেবেসে তৰু যদি হালিপৰে ফলে,
   তেবেসে সতী যদি স্বামী সঙ্গে যাই,
   তেবেসে বিদ্যা যদি ধন মৰ্ম্ম পাই।
4. তেবে যশী যদি যশ বাখানে আনে,
   তেবেসে গৃহস্থ যদি আটি খাই,ধানে।
5. ভাত খাই উঠি তিনি শিলিখা,
   কি কৰিব ৰোগ তিলিকা।
6. সু বাট দুৰ গমন,
   তেও নাজাবা চাৰি,
   সৰু ছোৱালী আনিবা,
   তেও নানিবা বাঁৰী।
7. দিবাভাগে নলগাইবা বাতি,
   নদীৰ কাষেদি নাজাবা ৰাতি।
8. পাণীৰ বাটত নহবা আগা,
   দুখী কুটুম্বৰ নহবা লগা,
   দুষ্টা ভনীৰ নহবা ভাই,
   ঘন-পোৱতীৰ নহবা জোৱাই।
9. ডাকৰ বচন বেদৰ বাণী।
   পো লগা তিৰী ঘৰলৈ নানি।
   তোকো বঞ্চে মোকো বঞ্চে।
   ভাল ভাল বস্তু পুতেকলৈ সাঞ্চে।
10. জীয়াৰী মত জোঁৱাইত নাথাকে আদৰ।
    ঘৰ পেনীয়াৰ নাই সমাদৰ।
11. চক্ষু থাকোঁতেও নহ’বা কণা।
    ই তিনি কথা জগতে জনা।
12. ছাগ পাৰ পোহে হাঁহ।
    দুই সীমাত ৰোৱে বাঁহ।
    যাৰ থাকে ম’হ গৰু।
    ই তিনি কথাত নহ’বা সৰু।
13. যদি সৰু নোহোৱা, হোৱা ঠাকুৰ।
    লোকে বুলিব নিলাজ কুকুৰ।
14. জাপি লাঠি টনা।
    ইয়াক এৰিলে দিনতে কণা।
15. শিয়ে পীয়ে লীয়ে।
    এই তিনি ওপৰতে জীয়ে।
16. পঢ়ে পঢ়ায় ৰোৱে পাণ।
    এই তিনিয়ে নিচিন্তে আন।
17. অজীৰ্ণে ভোজন মুণ্ডনত স্নান।
    পুৱাৰ ৰ’দ নলয়।
18. সন্ধ্যাতে নখায়, প্ৰতসে উঠয়।
    ডাকে বোলে মোৰ ভাই।
19. পৰে আপোন নোহে চল চাই মাত্ৰ।
    শিমলু কি হ’ব পাৰে চন্দনৰ পাত্ৰ।
20. কৈৱৰ্ত্ত মৰীয়াৰ নেহেৰায় চিন।
    ভোকত সিংহেও নাখাই তৃণ।
21. কেঁঞাৰ চিন মৎস্য নচুব।
    ফেঁচাৰ চিন নিশা নুশুব।
22. যৱনে কি কাছ খাব।
    সাধুৱে কি অবাটে যাব।
23. খলুৱায়ো নেৰে খল।
    উদফাই ৰোগত নাথাকে বল।
24. জীয়াৰী মৰা জোঁৱাইত নাথাকে আদৰ।
    ঘৰ চপনীয়াৰ নাই সমাদৰ।
25. কাঁহ পাত্ৰ ভগা ভাল বজালেই চিনি।
    সাক্ষী ক’লে চিনিবা কিমানৰ জ্ঞানী।
26. পুত্ৰক চিনিবা বিবাহৰ পৰে।
    বিপদে চিনি মিত্ৰে কেনে কৰে।
27. কথা ক’লে চিনিবা মুৰ্খ নে পণ্ডিত।
    সাধুক চিনিবা কৰি লেন-দেন বিত।
28. ব্যৱহাৰে চিনিবা যাৰ আছে দয়া।
    গমনতে চিনিবা মানুহ ভাল নে বেয়া।
29. তিৰীৰ চিকুণ ওৰণী লোৱা।
    গৰু চিকুণ হামোৰে কামোৰে খোৱা।
30. কটাৰী চিকুণ গুৱা।
    টোপনি চিকুণ পুৱা।
    ব্যঞ্জন চিকুণ হালধি।
    কুটনে চিকুণ খাৰলি।
31. লিখনে চিকুণ কাপ।
    বাৰীৰ চিকুণ ঢাপ।
32. কমাৰৰ চিকুণ অস্ত্ৰ।
    ধোবাৰ চিকুণ বস্ত্ৰ।

গৃহিণী লক্ষণং

1. শুদ্ধ ভাব শুদ্ধ বংশে উতপতি।
   পতি পদ বিনে আনত নাই গতি।
2. মধুৰ বচন বোলে সদাই।
   স্বামীৰ কিছু নেপেলাই।
3. সম সৰু দন্ত লাবণ্য মাত।
   গৃহে বাতি দেই সন্ধ্যা বেলাত।
4. ৰন্ধন কৰয় বচন মিষ্ট।
   সেই গৃহিণীক বোলয় ইষ্ট।
5. শাশুৰীত পুছি কৰে আয় ব্যয়।
   সে নাৰীক সদা লক্ষ্মী নেৰয়।
6. গুৰু পদ সেৱ অতিথি পূজে।
   চিৰকালে নাৰী সুখক ভূঞ্জে।
7. ৰৌদ্ৰত কাটি কুটি থৱে শুকাই।
   বৰ্ষা চাৰি মাসে বসিয়া খায়।
8. কড়া কড়া কৰি সাঞ্চয় ধন।
   ৰাখিব বিশ্বাস কৰি যতন।
9. স্বামীৰ সেৱা গধূলি ৰাতি।
   ডাকে বোলে সেই লক্ষ্মী জাতি।
10. যি নাৰী প্ৰভাতে নিদ্ৰাক যায়।
    বাসি শয্যাত সূৰ্যক পায়।
    উদয় কালত নিলিপে ঘৰ।
    ডাকে বোলে তাইক ছাড়িয়ো নৰ।
11. স্বৰ্ণ দন্ত পাতল ওঁঠ।
    তাইৰ দেখিবা দম্ভৰ ছোট।
12. ওঁঠৰ ওপৰে গোঁফৰ শাৰী।
    সেইজনী জানিবা অসুখী নাৰী।
13. বাৰীত কূপ সঘনে নদীক যাই।
    সেই স্ত্ৰী পৰমুখ চাই।
14. স্তন কোষ দৰশাৱে পিঠি।
    বোলন্ত ডাকে হেৰা যাই দুষ্টী।
15. কুৰ্কুটা মুৰী চাকলা পিঠি।
    খাইব যাইব তাই হেলন দিঠি।
16. ধান বনাই আনোৱায় পানী।
    বোলন্ত ডাকে সেজনী ৰাণী।
17. হেটামূৰীয়া গিৰি।
    লেৰুৱা ওঁঠী তিৰী।
    সাজৰ কোৰত গাজে দেৱ।
    ই তিনিৰ আশয় নাপায় কেৱ।
18. সৰু সূতা কাটে বৱে তাঁত।
    চা-চুবুৰীয়াই নুশুনে মাত।
19. ৰন্ধন কালে নালাগে কালী।
    তাকে বোলে সেই ৰান্ধনী ভালি।
20. কাষত কলসী নদীক যাই।
    তলমুণ্ড কৰি কাকো নাচাই।
    যে পথে যাই সে পথে আসে।
    ডাকে বোলে ভাল মনত ভাষে।
21. কুচ্ছিত নাৰীত যাহাৰ বাস।
    তাহাৰ কোন জীৱন পথে আশ।
22. অল্প বুলিলে পাৰয় গালি।
    ডাকে বোলে তাইক খেদা নিকালি।
23. পৰ গোহালীত যাহাৰ বাস।
    তাহাৰ কোন জীৱনত আশ।
24. যিটোৱে নুবুজে ৰাজ কাজ।
    তাক নপঠাইবা সভাৰ মাজ।
25. উঠঙ্গা কপাল বকতা স্ত্ৰী।
    একো কালে তাইৰ নাহিকে শ্ৰী।
26. বগৰীত উৰহী চালত লাও।
    সি গিৰিহঁতে সুখে ভাত খাওঁ।
27. দিবা ভাগে যোগ্য নুহিকে ৰতি।
    নদীৰ কুলক নযাইব ৰাতি।
28. শাক শুকলতি দিনত বাছে।
    সে ঘৰত জানিবা লক্ষ্মী আছে।
29. যি ঘৰত অতিথি পূজা নকৰে।
    লক্ষিমী নাথাকে তাহাৰ ঘৰে।
30. প্ৰতি দিনে যিটো বিপ্ৰক ভূঞ্জায়।
    তাহাৰ জানা সফলে আয়ু যায়।
31. গৃহিণী হৈয়া বোলে কটুৰ।
    আয় নাজানি কৰে ব্যয় প্ৰচুৰ।
32. ওলাই গৈ নাহে সোনকালে।
    দুষ্টা স্ত্ৰী বোলে ডাক গুৱালে।
33. যি গৃহিণী আউল কেশ।
    কন্দল কৰে বিপৰীত বেশ।
34. অল্প খাই পেলায় প্ৰচুৰ।
    ডাকে বোলে তাইক কৰিয়ো দূৰ।
35. কন্দল শুনিলে বাহিৰে যাই।
    নাচনী দেখিলে সত্ত্বৰে ধাই।
    সেই নাৰীৰ সঙ্গে যি কৰে বাস।
    তাহাৰ কোন জীৱনত আশ।
36. অতিথি দেখিলে খঙ্গেৰে চাই।
    সিজনী মৰিলে স্বৰ্গে যাই।
37. ভাল বস্তু পাইলে অকলে খাৱে।
    যমদূতে তাইৰ মুখ নচাৱে।
38. যি গৃহিণী নুবুজে ন্যায়।
    স্বামীৰ নাজানে অভিপ্ৰায়।
    ভাল বুলিলে কৰয় খঙ্গ।
    তাইৰ সঙ্গত নিমিলে ৰঙ্গ।
39. ৰৌদ্ৰত বান্ধে কাঠে খেৰে।
    বৰ্ষাত বান্ধে চালে বেৰে।
    পাতত যিজনে পৰিশে লোণ।
    তাইৰ ঘৰৰ হৰিব সোণ।
40. এক বুলিলে দুগুণ বোলে।
    স্বামীৰ শয্যাক পাৱৰে তোলে।
    দুনাই বুলিলে কৰয় খঙ্গ।
    পণ্ডিত নৰে নকৰে সঙ্গ।
41. অতি দীঘল হোৱয় ৰাণ্ডী।
    কথাতে ভূকে জানিবা বান্দী।
42. পঙ্গটা নয়নে চঞ্চল আতি।
    কেৰা নয়নে কুলটা জাতি।
43. যাৰ পেট পিঠি উচ্চ ললাট।
    তাইক দেখিলে চাৰিবা বাট।
44. স্বামী বধে মাৰে দেৱৰ।
    ডাকে বোলে তাইক চাৰিয়ো নৰ।
45. ঘুমতিত যিজন থাকে গুঙাই।
    স্বামীক খঙ্গত বোলে বোপাই।
    ধৰণী কাম্পে পাৱৰ ঘাই।
    জানিবা সিজনী স্বামীক খাই।
46. নুগুছে যিজনী স্বামীৰ পাশে।
    পৰ মুখ চাই মিচিকিয়াই হাসে।
    ঘৰত ঢেঁকী পৰ ঘৰে যাই।
    ডাকে বোলে তাইক পৰেসে বাই।
47. টিক বলধা ওলায় মাটি।
    মাক ভালে জীয়েক জাতি।
48. পৰ ঘৰ হন্তে ৰাখিবা নাৰী।
    তেবেসে ধৰ্মক ৰাখিতে পাৰি।
49. যত লাভ পাই সৰিয়হ মাহে।
    তত লাভ পাই কলা কপাহে।
    যথাত কলা কপাহৰ বাৰী।
    তথাত লুভীয়া সকল নাৰী।
50. কলা কপাহ বেহাবা দূৰ।
    ওচৰত ভৈলে দোষ প্ৰচুৰ।
    যিজনী নাৰী অতি দূৰে যাই।
    সিজনী সতীৰ ধৰ্ম নাপাই।
51. কথা কহিতে তোলয় হাসি।
    ডাকে বোলে আমি ভাল নভাসি।
52. ধুবুনী মালিনী নটী গোৱালী।
    সদা পৰিহাস বচনে তালি।
    যাৰ কোন কথা হাসিয়ে সাৰ।
    ডাকে বোলে সেই দুষ্টীক ছাৰ।
53. ঘৰে চুলি মেলি বান্ধে বাহিৰে।
    অল্পচুলি ফালি বান্ধয় শিৰে।
    সব ছাৰি যাই পৰৰ ঘৰ।
    ডাকে বোলে দুষ্টা জানিবি নৰ।
54. বাটে ঘনে ঘন উলটি চাই।
    পৰ পুৰুষত থাকে অভিপ্ৰায়।
    যলৈকে পায় তলৈকে যায়।
    ডাকে বোলে তাইক নেদিবা ঠাই।
55. মানুহ নহলে গাৱয় গীত।
    পৰ পুৰুষত থাকয় চিত।
    অল্প কৰি লয় ওৰণী।
    লাসে লাসে যাই সেই দুৰ্জনী।
    তাইক নুবুলিবা কদাপি সতী।
    সিজনীৰ সততে পৰত ৰতি।
56. সততে হাসি মুখত কৰে।
    ডাকে বোলে তাইক নথৈবা ঘৰে।
57. যিজনী দিনত নিদ্ৰাক যাই।
    স্বামীক দণ্ডিলে দুখ নাপায়।
    যত কাৰ্য কৰে কাতো নুপুছে।
    ডাকে বোলে তাইক মনে নুৰুছে।
58. ওচৰত পুখুৰী দূৰক যাই।
    পৰক আশায়ে বাটক চাই।
    ৰাণ্ডী হুই কৰে ভোগক ইচ্ছা।
    ৰাতি ফুৰি মাতে দিনত মিছা।
59. পৰত খুজিয়া গুৱাক খাই।
    ডাকে বোলে ভাল নহব তাই।
60. আৰ দৃষ্টি কৰি আসিয়া চাই।
    অৱসৰ পাইলে বাজক ধাই।
    যি নাৰী বাৰীয়ে কৰয় বাট।
    যুৱতী হুই বেহায় হাট।
    চল চাই দেখাৱে স্তন।
    ডাকে বোলে বেশ্যাৰ জানিবা মন।
61. বাৰিষাত জাপি এৰিয়া যায়।
    পানী বুলি সিটো তৰাশে ধাই।
    শিয়া পাত লৈ খাই দুগুধু।
    ডাকে বোলে সিটো নিশ্চয় অবোধ।

নীতি প্ৰকৰণ

1. বিপ্ৰে বৃষ্টি কৰে যাহাৰ শিৰে।
   প্ৰত্যেক দিবসে ভোজন ক্ষীৰে।
2. ভক্ত গুৰু বিষ্ণু নাম নিচিনে।
   কাহাত বলে চয় শত্ৰু চিনে।
3. পিতৃ মাতৃ দুইৰো বন্দে চৰণ।
   বোলন্ত ডাকে সাৰ্থক জীৱন।
4. ষাঠি বছৰত বোলে আই।
   আহাৰ শাওণত দোহে গাই।
5. পুহত আহু, জেঠত শালি।
   তেবেসে জানিবা গৃহস্থালি।
6. তেবেসে যশ বখানে আনে।
   তেবেসে গৃহস্থৰ আঁটিব ধানে।
7. যিটো পুত্ৰে পিতৃত পুছে কাজ।
   জানিবা নৃপতিয়ে লৱে ৰাজ,
8. সৰ্ব্ব গুণীবাক নাটয় ভাতে।
   দুষ্ট পুত্ৰ যাৰ নিতান্ত কান্দে।
9. অপুত্ৰ মন্ত্ৰী নোহয় ভাল।
   দন্ত খসিলে কিহৰ গীতাল।
10. জ্যোতিষ পৰে গ্ৰহৰ নাই থিত।
    দণ্ডভুক্ত বিনে কি কৰে বিত।
11. বৈদ্য হুয়া মৰে আপুনি বিষে।
    নৃপতি হুই প্ৰজাক হিংসে।
12. শিৰে নবন্দে মাধৱৰ পাৱ।
    সৱে বিড়ম্নন জানিবা মাৱ।
13. ৰান্ধন শালত নবাজে পটা।
    স্নান অৱসৰে নভৈলে ফোঁটা।
14. শীত কালে যাৰ নভৈল বস্ত্ৰ।
    যুদ্ধ সময়ত ধুকাইল অস্ত্ৰ।
15. যজ্ঞ অৱসানে নাই দক্ষিণা।
    বোলন্ত ডাকে পাঞ্চো বিড়ম্বনা।
16. অসতীৰ সুখ নাহি একো কালে।
    দুগ্ধক ভাল নেদেখে মাতোৱালে।
17. চোৰে ভাল নেদেখে চন্দ্ৰৰ জ্যোতি।
    দুষ্টা স্ত্ৰীৰ নাই পুত্ৰৰ ৰতি।
18. জুইক দৃষ্টি সূৰ্য্যক পিঠি।
    মাহক খুতি কৰাইক মুঠি।
19. ছাইত পৰিলে ঘৃত হয় নষ্ট।
    দণ্ডকৰ হৈলে গঢ় হোৱে ভ্ৰষ্ট।
20. বাঘ চাব লাগিলে বোণ্ডাকে চাবা।
    ভাল মানুহ চাব খুজিলে আলিকে যাবা।
21. চিতল খণ্ডে গঢ়ি কুঠাৰ।
    বক্ৰ ভাৱত কৰ ব্যৱহাৰ।
22. উৰুষা ঘৰত বাৰিষা থাকে।
    যুৱতী কন্যাক বাপেকে ৰাখে।
23. অতি বড় গ্ৰাসে খাৱয় ভাত।
    ধৰুৱা গৃহস্থক নিদিয়ৈ মাত।
24. চোৰে এৰে কৰে সঙ্গ।
    ই তিনিৰ জানিবা ভঙ্গ।
25. তিৰোতাৰ গৰু ৰখা দেখিবলৈ কুৎসিত।
    মুনিহৰ ভাত ৰন্ধা অগত্যা উচিত।
26. নিস্ফল জীৱন নিতে লোৰে খৰি।
    নিস্ফল জীৱন ধৰুৱাই নিয়ে ধৰি।
27. নিস্ফল জীৱন পৰত কৰে আশ।
    নিস্ফল জীৱন খণ্ড প্ৰবাস।
28. সবলে নিৰ্ব্বলে কিহৰ নিয়া।
    পঞ্চ পঞ্চাচত কিহৰ বিয়া।
29. বাঘৰে ছাগৰে কিহৰ মতামতি।
    বতাহৰে কউৰৰে কিহৰ হতাহতি।
30. দুষ্টা স্ত্ৰী হলে কিহৰ মাৱ।
    অক্ষমী জনত কিহৰ ভাৱ।